Menu
Правото на платен одмор е уставно загарантирано право утврдено во член 32 од Уставот на Република Македонија. Со уставните одредби се става посебен акцент на неприкосновеноста на правото на одмор, со определбата дека од ова право вработениот не може да се откаже. Согласно наведеното, евентуална изјава со која вработениот би се откажал од правото на годишен одмор, односно евентуална спогодба помеѓу работодавачот и работникот , во правна смисла е ништовна и не произведува правно дејство.
Одмор во текот на работниот ден – Пауза
За време на дневното работно време работникот кој работи шест часа и подолго од шест часа има право на пауза во траење од 30 минути.Работникот кој работи со пократко работно време, меѓутоа најмалку четири часа дневно, има право на пауза во траење од 15 минути.Должината на паузата во случај на нееднакво распоредување или времено прераспоредување на работното време се одредува пропорционално на должината на дневното работно време.Паузата може да се одреди дури по два часа работа и најдоцна три часа пред крајот на работното време.Времето на паузата во текот на работниот ден се засметува во работното време и за истото се исплатува плата.
Дневен одмор
Работникот има право на дневен одмор од најмалку 12 часа непрекинато меѓу два последователни работни дена во текот на 24 часа.
Неделен одмор
Работникот има право на неделен одмор во траење од најмалку 24 часа непрекинато, плус 12 часа дневен одмор.Ден на неделен одмор е недела.По исклучок, за работниците кај работодавачите кај кои работниот процес е од таква природа што не може да се прекине поради техничко-технолошкиот процес и потребата од континуитет во работата, ден на неделен одмор може да биде друг ден во неделата и тоа во конкретно наведени дејности во член 134 став 3 од Законот за работните односи.
Годишен одмор
Работникот има право на платен годишен одмор од најмалку 20 работни дена. Годишниот одмор со колективен договор или договор за вработување може да се продолжи до 26 работни дена. Работникот кој е пријавен со скратено работно време има право на годишен одмор со минимално времетраење од 10 работни дена.Повозрасен работник од 57 години жени и 59 години мажи,, инвалид, работник со најмалку 60% телесно оштетување и работник кој негува и чува дете со телесен или душевен недостаток има право на уште три работни дена годишен одмор. Работодавачот е должен на работникот да му издаде решение за правото на користење на годишен одмор. Додека вакво решение не е донесено, треба да се смета дека годишниот одмор не е одобрен и работникот е должен да се јавува на работа.
Определување на траењето на годишниот одмор
Траењето на годишниот одмор се определува според времето поминато во работен однос, условите за работа и други критериуми утврдени со колективниот договор. Празниците, саботите и неделите и слободните денови, отсуствата поради боледување, како и другите случаи на оправдано отсуство од работа не се пресметуваат во деновите на годишниот одмор.
Стекнување право на годишен одмор
Работникот кој за првпат заснова работен однос се стекнува со правото на цел годишен одмор, кога ќе оствари непрекината работа од најмалку шест месеца кај ист работодавач, без оглед на тоа дали работникот работи полно работно време или пократко работно време од полното.Додека, работникот има право на користење на пропорционален дел на годишниот одмор во вкупен износ од по два дена за секој месец работа, ако:
1) во календарската година во која склучил работен однос не се стекнал со правото на целосен годишен одмор;
2) му престанал работниот однос пред изминувањето на рокот, по истекувањето на кој би добил право на целосен годишен одмор.
Користење на годишниот одмор
Годишниот одмор по правило се користи во текот на календарската година.Истиот може да се користи во повеќе делови во договор со работодавачот, со тоа што еден дел од годишниот одмор мора да трае најмалку две непрекинати работни недели. Работодавачот е должен на работникот да му обезбеди искористување на две непрекинати работни недели годишен одмор до крајот на тековната календарска година, а остатокот до 30 јуни идната година.Годишниот одмор којшто не бил искористен во тековната календарска година заради отсутност поради боледување или повреда, породилен одмор или одмор за нега и чување на дете, работникот има право да го искористи до 30 јуни идната календарска година.
Начин на користење на годишниот одмор
Годишниот одмор се користи земајќи ги предвид потребите на работниот процес, како и можностите за одмор и рекреација на работникот водејќи сметка за неговите семејни обврски. Согласно наведеното, определувањето на периодот кога се користи годишниот одмор е право на работодавачот кое го одлучува врз основа на барањето на работникот.Работникот има право два дена од годишниот одмор да ги искористи во денови коишто самиот ќе ги определи, ако тоа посериозно не го загрозува работниот процес, за што мора да го извести работодавачот најдоцна три работни дена пред користењето.
На 01-ви јануари 2023 година стапи на сила Законот за платежни услуги и платни системи (Службен весник на РСМ бр.90/22).
Една од новините која се воведува со законот се однесува на благајничкото работење.
Согласно член 183 од Законот, за плаќања со готовина, правно лице може да чува во својата благајна готовина до висината на благајничкиот максимум. Благајничкиот максимум го утврдува правното лице со посебен акт. Правното лице е должно сите парични средства од дневниот пазар над утврдениот благајнички максимум примени во готовина по било која основа да ги уплати најдоцна до следниот работен ден на својата платежна сметка. Правното лице е должно да ја осигура готовината која ја чува во својата благајна, најмалку до висината на благајничкиот максимум, при што договорот за осигурување задолжително ќе ги покрива штетите во случај на пожар, поплава и кражба. Оваа обврска не се однесува на правните лица чиј благајнички максимум е до 20.000 денари. Плаќањето на производи и услуги во готово од страна на правни лица не може поединечно да биде повеќе од 6.000 денари и не може да надмине вкупен износ од 60.000 денари во текот на календарскиот месец. Правното лице не може да врши плаќање со пресметка доколку има блокирана платежна сметка. Буџетските корисници, единките корисници и другите корисници кои имаат платежни сметки во Трезорската сметка не можат да вршат плаќање со пресметка доколку имаат блокирана платежна сметка. Јавните здравствени установи кои имаат платежни сметки во Здравствената трезорската сметка не можат да вршат плаќање со пресметка доколку имаат блокирана платежна сметка.
Што во пракса значат ваквите одредби?
Најпрво, правните лица преку својот управен одбор односно управител треба да усвојат акт со кој ќе го утврдат благајничкиот максимум. Висината на благајничкиот максимум не е ограничена, но доколку истата изнесува повеќе од 20.000,00 денари, правното лице треба да ја осигура готовината која ќе ја чува во благајна.
Потоа, со цел ограничување односно намалување на готовинско работење се утврдува висината на плаќањата на производи и услуги во готово од страна на правните лица. Ваквото ограничување поеднинечно т.е. при еднократна набавка на производи и услуги не смее да изнесува повеќе од 6.000 денари, додека максималниот износ на готовинско плаќање во текот на календарскиот месец остварен со повеќератни набавки на производи и услуги е 60.000 денари.
Во оваа насока целисходно е поврзување на овие одредби на Законот за платежни услуги и платни системи со одредбите на Законот за спречување на перење пари и финансирање на тероризам (Службен весник на РСМ.бр.151/22) кои се однесуваат на максималниот износ на плаќање во готовина.
Имено, утврдениот износ за плаќање со готовина на стоки и услуги во износ до 3.000 евра во денарска противвредност во вид на една или повеќе очигледно поврзани трансакции, што не е извршено преку банка, штедилница или преку сметка во друга институција која дава платежни услуги, во однос на правните лица треба да се интеретира и применува при наплата на готовина од страна на физичките лица.
Плаќањето во готовина на правните лица е утврдено со Законот за платежни услуги и платни системи на износ од 6.000 денари поединечно, односно 60.000 денари во текот на каледарскиот месец и истите не треба да се дерогираат со одредбите на Законот за спречување на перење пари и финансирање на тероризам за плаќање во готовина до 3.000 евра во денарска противвредност кои се применливи при плаќање на физичките лица.
Законот за платежни услуги и платни системи во член 218 утврдува глоба во износ од 50 до 250 евра во денарска противвредност за микро трговец, од 250 до 750 евра во денарска противвредност за мал трговец, од 750 до 1.500 евра во денарска противвредност за среден трговец и од 1.500 до 3.000 евра во денарска противвредност за голем трговец ќе му се изрече за прекршок доколку не ја осигура готовината која што ја чува во благајна, плаќа производи и услуги во готово во поединечен износ повеќе од 6.000 денари или во вкупен износ повеќе од 60.000 денари во текот на календарски месец и врши плаќање со пресметка доколку има блокирана платежна сметка.
Одредбите кои се однесуваат на забраната за плаќање со пресметка на едно правно лице со правно лице кое има блокирана платежна сметка ќе започнат да се применуваат од 1-ви јануари 2024 година.
-Договор за вработување
Се чуваат сите договори, и анекси кон договорите за вработување на работникот, дури и доколку важноста на истите е истечена и истите се заменети со нови. Досието во секој момент треба да содржи валиден Договор/анекс кон Договорот за вработување вр основа на кој се исплатува плата.
-М1/М2 Обрасци
-Копија од документ за лична идентификација
-Копија од трансакциска сметка
-Документи кои укажуваат на квалификуваноста на работникот да ја врши работната задача заради која е склучен договор за вработување
Документи за степен на образование, уверение за овластен сметководител, диплома за положен правосуден испит..
-Дополнителни документи за стручно усовршување на работникот доколку за истото бил пратен од страна на работодавачот, или доколку се стекнал со квалификација која може да влијае на неговото работно место
Потврди, сертификати од посетени работилници, обуки, доквалификации на кои работниот е пратен од страна на работодавачот..
-Потврда дека работникот е способен за работа од извршен систематски преглед
Согласно Законот за безбедност и здравје на работа, работникот треба да оди на систематски најмалку еднаш во 24 месеци. Се чуваат сите потврди од систематски прегледи, без оглед што прегледот се реализира на секои 2 години.
-Изјава од страна на работникот за обработка на лични податоци за цели на работниот однос
-Изјава од страна на работникот дека е запознаен со сите интерни акти на работодавачот. место
-Барања за годишен одмор и слободни денови, Решенија за годишен одмор и слободни денови
-Извештаи за привремена спреченост за работа
Боледувања
-Формална комуникација помеѓу работникот и работодавачот која влијае на неговото работно место/работна позиција
Барања за прераспределување на работно место, Решенија за прераспределувања, барање за аванс, решение за исплата на аванс..
-Решенија за исплатен бонус, Одлука за награда, и слично.
Согласно Законот за евиденциите во областа на трудот, работодавачот треба да води евиденција за вработените работници, евиденцијата за потребите од работници, евиденцијата за платите, евиденцијата за повредите при работа и евиденцијата за корисниците на права од инвалидското осигурување.
Евиденцијата за вработените работници треба да ги содржи следниве податоци:
1) име, презиме и татково име на работникот;
2) единствен матичен број на граѓанинот (ЕМБГ);
3) ден, месец и година на раѓање;
4) место на раѓање (општина, населено место и држава);
5) пол (машки-женски);
6) живеалиште и адреса (општина, населено место, улица и број и држава);
7) припадност на заедниците;
8) место на работа (општина, населено место, улица и број, држава);
9) степен и вид на завршено образование (без образование, основно училиште, средно училиште, више, факултет, магистри и доктори на наука);
10) степен на стручна подготовка, (НКВ, ПКВ, КВ, ВКВ, ССО за занимање):
– завршени програми за стручно оспособување (обука, доквалификација и преквалификација) и
– посебни знаења и способности (компјутерски способности, знаење на странски јазици и други вештини);
11) шифра и опис на занимање;
12) работно време на работникот (полно работно време или скратено);
13) стаж на осигурување до стапувањето на работа кај работодавачот;
14) траење на работниот однос:
– на неопределено време и
– на определено време;
15) дали е трудов инвалид;
16) датум на засновање на работниот однос;
17) датум на престанок на работниот однос;
18) основа за престанок на работниот однос;
19) шифра и назив на претежната дејноста на работодавачот;
20) назив на работодавачот;
21) седиште на работодавачот и
22) број на деловниот субјект.
Евиденцијата за вработените работници за определен работник почнува да се води со денот на засновањето на работниот однос, а престанува да се води со денот на престанок на работниот однос и се чува трајно.
Во евиденцијата за потребата од работници се водат податоци за работите што треба да ги извршува работникот за кого искажал потреба работодавачот.
Во евиденцијата за потребата од работник, податоците се внесуваат врз основа на пријава за потреба од работник, што работодавачот ја доставува до Агенцијата, заради обезбедување работници со посредување на Агенцијата.
Евиденцијата за потребата од работници особено ги содржи следниве податоци:
1) назив на работодавачот;
2) седиште и адреса на работодавачот (општина, населено место, улица и број);
3) број на деловниот субјект – подносител на пријавата за потребата од работници;
4) шифра и назив на претежната дејност на работодавачот, односно на деловната единица;
5) единствен даночен број на работодавачот;
6) опис на работите што треба работникот да ги врши;
7) дали на работодавачот му е потребен работник без или со статус на приправник;
8) работниот однос се заснова:
– на неопределено време и
– на определено време;
9) степен и вид на завршено образование (без образование, основно училиште, средно училиште, више, факултет, магистри и доктори на наука);
10) степен на стручна подготовка (НКВ, ПКВ, КВ, ВКВ, ССО за занимање):
– завршени програми за стручно оспособување (обука, доквалификацја и преквалификација) и
– посебни знаења и способности (компјутерски способности, знаење на странски јазици и други вештини);
11) шифра и опис на занимање;
12) работно искуство и
13) начин на кој ќе се обезбеди потребата од работник.
Во евиденцијата на работодавачот за платите се внесуваат податоци за: работното време, бруто платите, нето платите, најниската плата, надоместоците на платите и другите примања на работникот од средствата на работодавачот и други надоместоци на плата остварени на товар на друг работодавач.
Евиденцијата за платите ги содржи следните податоци:
a) име, презиме и татково име на работникот;
б) единствен матичен број на граѓанинот (ЕМБГ);
в) степен и вид на завршено образование (без образование, основно училиште, средно училиште, више, факултет, магистри и доктори на наука);
г) степен на стручна подготовка, (НКВ, ПКВ, КВ, ВКВ, ССО за занимање):
– завршени програми за стручно оспособување (обука, доквалификација и преквалификација) и
– посебни знаења и способности (компјутерски способности, знаење на странски јазици и други вештини);
д) шифра и опис на занимање;
ѓ) работно време на работникот (полно работно време или скратено);
е) стаж на осигурување до стапувањето на работа кај работодавачот;
ж) шифра и назив на претежната дејноста на работодавачот;
з) податоци за работното време на работникот и за користење на работното време, и тоа:
1) можен број на работни часови, и тоа за:
– полно работно време и
– скратено работно време;
2) вкупно остварени работни часови, и тоа за:
– полно работно време и
– скратено работно време;
3) неизвршени часови за кои се прима надомест на плата од средствата на работодавачот за:
– привремена спреченост за работа, според прописите на здравственото осигурување,
– стручно образование и усовршување и
– прекин на работа поради штрајк;
4) вкупно неизвршени часови за кои се прима надомест од средствата на друг работодавач;
5) вкупно неизвршени часови за кои се прима надомест на плата од средствата на здравственото осигурување, и тоа за:
– часови за привремена спреченост за работа поради болест, повреда и други причини,
– часови на отсуство од работа, поради бременост, раѓање и мајчинство и
– работа со половина од полното време на родителот со потешко хендикепирано дете;
6) неизвршени часови за кои не се прима надомест на плата и
7) часови на работа подолго од полното работно време;
ѕ) податоци за бруто платите на работникот:
1) исплатена бруто плата, од тоа за работа со:
– полно работно време,
– скратено работно време и
– подолго од полното работно време;
2) бруто плата од добивка;
3) исплатена нето плата, од тоа за работа со:
– полно работно време,
– скратено работно време и
– подолго од полното работно време;
4) најниска бруто и нето плата;
5) надоместоци на плата, и тоа од:
– средствата на работодавачот и
– средства на друг работодавач;
6) надоместоци и други примања на работникот од средствата на работодавачот, од тоа за:
– регрес за годишен одмор,
– регрес за исхрана,
– трошоци за превоз до работа и од работа,
– испратнина,
– отпремнина при заминување во пензија и
– солидарна помош;
и) податоци за платените придонеси и даноци од плата;
ј) податоци за работите на работното место што работникот ги вршел, а за кои стажот на осигурување се смета со зголемено траење:
1) број на часови на работа, за работи на работното место за кои стажот на осигурување се смета со зголемено траење;
2) број на часови на работа, за работи на работното место на кои стажот на осигурување се смета со зголемено траење врз основа на посебното својство на осигуреникот и
3) стапка на зголемување.
Во евиденцијата за повредите при работа се внесуваат податоци за повредите на работниците при работата, во смисла на прописите за пензиското и инвалидското осигурување и прописите за заштита при работа.
Во евиденцијата за повредите при работа, податоците се внесуваат најдоцна во рок од три дена од денот кога настанала повредата.
Евиденцијата за повредите при работа ги содржи следниве податоци:
1) име, презиме и татково име на работникот;
2) единствен матичен број на граѓанинот (ЕМБГ);
3) ден, месец и година на раѓање;
4) место на раѓање (општина, населено место и држава);
5) пол (машки-женски);
6) живеалиште и адреса (општина, населено место, улица и број и држава);
7) припадност на заедниците;
8) место на работа (општина, населено место, улица и број, држава);
9) степен и вид на завршено образование (без образование, основно училиште, средно училиште, више, факултет, магистри и доктори на наука);
10) степен на стручна подготовка, (НКВ, ПКВ, КВ, ВКВ, ССО за занимање):
– завршени програми за стручно оспособување (обука, доквалификација и преквалификација) и
– посебни знаења и способности (компјутерски способности, знаење на странски јазици и други вештини);
11) шифра и опис на занимање;
12) работно време на работникот (полно работно време или скратено);
13) стаж на осигурување до стапувањето на работа кај работодавачот;
14) траење на работниот однос:
– на неопределено време и
– на определено време;
15) седиште на работодавачот и
а) податоци за повредениот работник:
1) работа што работникот ја вршел во моментот кога настанала повредата при работа;
2) колку часови работникот работел на денот кога настанала повредата при работа;
3) дали работникот порано претрпел повреда при работа и колку пати;
4) природа на повредата;
5) повреден дел на телото;
6) дали повредата е смртоносна и
7) основа за осигурување;
б) податоци за повредата при работа:
1) кога се случила несреќата:
– ден, месец и година,
– ден во неделата и
– време во денот;
2) каде настанала несреќата:
– на местото на вршењето на работите, односно на работните задачи,
– на редовниот пат од станот до постојаното место на работа,
– на редовниот пат од постојаното место на работа до станот,
– на службен пат и
– друго;
3) колку вкупно лица се повредени во повредата при работа (заедно со загинатите);
4) колку лица загинале на местото на несреќата, односно умреле на патот до здравствената организација;
5) дали слична несреќа настанала порано на истото работно место и на истата работа;
6) извор на несреќата;
7) причини за несреќата;
8) дали е утврдено дека работникот на работното место бил загрозен и
9) користење на личните заштитни средства:
– дали е наредено користење на личните заштитни средства и личната заштитна опрема,
– дали се користени личните заштитни средства и личната заштитна опрема,
– дали се применети општите и посебните мерки за заштита при работа и
– дали биле обезбедени сите потребни лични заштитни средства и заштитна опрема.
Во евиденцијата за корисниците на права од инвалидското осигурување, се внесуваат податоци за работниците инвалиди на трудот кои кај работодавачот остваруваат права врз основа на преостанатата работна способност (распоредување, преквалификација или доквалификација и соодветен паричен надомест) и за работниците кај кои постои изменета работна способност или непосредна опасност од настанување на инвалидност (распоредување).
Евиденцијата ги содржи следниве податоци:
а) податоци за осигуреникот – носител на правото:
1) име, татково име и презиме;
2) единствен матичен број на граѓанинот (ЕМБГ);
3) пол (машки-женски);
4) ден, месец и година на раѓањето;
5) живеалиште и адреса (општина, населено место, улица и број и држава);
6) шифра и опис на занимање;
7) степен и вид на завршено образование;
8) степен на стручна подготовка;
9) основа на осигурување и
10) вид на сопственост;
б) датум на признавање на правото;
в) датум на почетокот на остварувањето на правото;
г) видови права кои се остваруваат и
д) датум на престанок на правото.
Пописот претставува законска обврска која законодавецот ја утврдил за сите трговци, кои најмалку еднаш годишно во деловната година треба да извршат попис на средствата и обврските и да извршат усогласување на сметководствената состојба на средствата и обврските со фактичката состојба утврдена со пописот. Почетокот односно завршувањето на пописот не се предмет на нормативно регулирање во законските и подзаконските акти, односно оваа материја е оставена да се регулира со општ акт на субјектите. Органот на управување донесува Одлука за попис во која покрај другото треба да се утврдат роковите во кои комисиите за попис ќе извршат попис за календарската 2022 година.
Под усогласување на сметководствената со фактичката состојба се подразбира:
-усогласување на физичката состојба и сметководствената вредност на средствата евидентирани во сметководствени евиденции во текот на пресметковниот период со фактичката состојба утврдена со пописот;
-усогласување на сметководствената вредност на средствата и обврските утврдена со евидентирање на деловните настани во аналитичките евиденции за побарувања од купувачите, за обврски спрема добавувачите, за искористени и одобрени кредити и заеми, за примени и дадени аванси и друго до денот на пописот со нивната фактичка вредност утврдена со пописот и
-усогласување на вредноста на средствата и обврските утврдена на начин опишан претходно со вредноста на средствата и обврските утврдена со примена на метод различен од методот на историски трошок (вредност утврдена со примена на метод на трошок на замена, дисконтирана вредност, нето реализациона вредност, вредност утврдена според податоци на активни пазари и друго).
Попис се врши на целокупниот имот на трговецот и тоа на средства во сопственост на трговецот, како што се:
– материјалните средства во сопственост на трговецот,
-материјалните средства земени под финансискi наем (лизинг),
-нематеријалните средства,
-вложувањата во недвижности,
-биолошките средства,
-долгорочните и краткорочните финансиски средства,
-залихите,
-побарувањата,
-паричните средства,
-паричните еквиваленти,
-дадените аванси,
-активните временски разграничувања и
-други средства во сопственост на трговецот.
Планот за работа на пописната комисија се изготвува пред започнување на пописот и на пописната комисија и се даваат податоци за номенклатурните броеви, називите, видовите и единечните мерки на средствата кои се предмет на пописот, податоци за називот на купувачите и добавувачите со кои трговецот стапил во должничко доверителски односи, деловните банки во кои има отворено сметки, одобрени кредити и слично, како и други податоци кои на комисијата за попис можат да и ја олеснат работата. Пописната комисија не треба да има пристап до сметководствените податоци за количините и вредноста на средствата кои се предмет на пописот пред запишувањето на фактичката состојба во пописните листи и нивното доставување на заверка кај одговорното или овластеното лице.
Пописните листи се составуваат посебно, според аналитичките сметки на средствата и обврските кои се предмет на пописот во најмалку два примерока. Во пописните листи се внесуваат податоци за номенклатурните броеви, називите, видовите, единиците на мерки, фактичките количини, доколку е применливо, и фактичките вредности, поединечно за средствата и обврските кои се предмет на пописот.
Податоците за средствата и обврските чија фактичка состојба на денот на пописот не е можно да се утврди или за кои не постои уредна документација се внесуваат во посебни пописни листи.
Извештајот за извршениот попис особено содржи:
– податоци за датумот на почеток и завршување на пописот;
– преглед на материјалните (физичките) и вредносните разлики меѓу фактичката и сметководствената состојба и причините за разликите;
– преглед на сметководствената вредност на средствата и обврските чија фактичка вредност на денот на пописот не е утврдена, со соодветни образложенија;
– забелешки и објаснувања во врска со утврдените разлики дадени од лицата кои ракуваат со средствата, односно кои се задолжени со материјалните (физичките) и паричните вредности;
– предлози за ликвидација на утврдените разлики (пребивање на кусоците и вишоците настанати по основ на замена на исти и слични видови, односно средства и вредност, начинот на надоместување на кусоците и приходување на вишоците, отпис на застарените побарувања, приходување на застарените обврски и
– останати забелешки и предлози на комисијата за попис.
Извештајот за попис, заедно со пописните листи и актот на одговорното лице на трговецот за постапките за усогласување на сметководствената со фактичката состојба на попишаните средства и обврски се доставува за книжење до лицето на кое трговецот го доверил водењето на трговските книги и составување на годишната сметка и финансиски извештаи, заради усогласување на сметководствената со фактичката состојба на средствата и обврските.
Во Службен весник на Република Северна Македонија бр.236/2022 објавен е новиот Закон за заштита на потрошувачите, кој стапи на сила на 15.11.2022 година.
Со законот се уредуваат правата и обврските на потрошувачите и на трговците во потрошувачките односи, начините и постапките на заштита на правата на потрошувачите, информирањето на потрошувачите, унапредувањето на знаењето на потрошувачите за нивните права и начините и постапките на нивна заштита, правата и обврските на здруженијата и сојузите чија област на дејствување е остварувањето на целите на заштита на правата на потрошувачите, правата и обврските на надлежните органи, тела и други носители на заштитата на правата на потрошувачите, како и други прашања од значење за положбата и заштитата на правата на потрошувачите.
Една од новините во законот се одредбите со кои се утврдуваат документите кои трговецот треба да ги предаде на потрошувачот. Согласно член 37 од Законот за заштита на потрошувачите, трговецот е должен при испораката на стоката или извршувањето на услугата да му ги предаде и да му ги предочи на потрошувачот документите што ги изготвил производителот, увозникот или продавачот на големо заради полесно и сигурно користење на стоките или услугите.
Во рамки на предметните документи спаѓаат:
декларација,
сертификат,
гарантен лист,
изјава за сообразност,
технички упатства,
упатства за склопување,
составување и/или монтажа,
упатства за користење,
листа на овластени сервиси и/или друг соодветен документ.
Наведените документи, трговецот е должен да му ги обезбеди на потрошувачот напишани на македонски јазик и неговото кирилско писмо, како и на јазикот кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните на територијата на Република Северна Македонија и неговото писмо, што не ја исклучува можноста од истовремена употреба и на други јазици, како и на знаци или пиктограми што се лесно разбирливи за потрошувачот.
Согласно член 14 од Законот за работните односи, договорот за вработување може да биде склучен на определено и неопределено време.
Согласно член 46 од ЗРО, договор за вработување може да се склучи на определено време за вршење на исти работи, со прекин или без прекин до пет години. Во овој период до 5 години се опфатени еден или повеќе договори, кои можат да се склучат на определено време со ист работодавач, за вршење на исти работи, заради превенција од искористување на работникот преку последнователна употреба на договори за вработување на определено време.
Договор за вработување на определено време за замена на привремено отсутен работник може да се склучи до враќање на привремено отсутниот работник.
Работниот однос заснован со договор за вработување на определено време, освен договорот за вработување за вршење на сезонска работа, се трансформира во работен однос на неопределено време, ако работникот продолжи да работи по истекот на рокот до 5 години, под услови и на начин утврдени со закон.
По исклучок работниот однос заснован со договор за вработување на определено време може да се трансформира во работен однос на неопределено време и пред истекот на рокот до 5 години, ако работникот работи повеќе од две години на работно место кое е ослободено по основ на пензионирање или други основи и за кое се обезбедени финансиски средства, доколку работодавачот утврди дека има трајна потреба од работникот, под услови и на начин утврдени со закон.
Правото на платен годишен одмор е уставно загарантирано право (согласно член 32 став 4 од Уставот на Република Северна Македонија). Уставот на Република Северна Македонија става посебен акцент на неприкосновеноста на правото на одмор, со определбата дека од ова право вработениот не може да се откаже.
Според Законот за работните односи, годишниот одмор може да се користи во повеќе делови во договор со работодавачот, со тоа што еден дел од годишниот одмор мора да трае најмалку две непрекинати работни недели.
Работодавачот е должен на работникот да му обезбеди искористување на 12 работни дена годишен одмор до крајот на тековната календарска година, а остатокот до 30 јуни идната година. Годишниот одмор кој што не бил искористен во тековната календарска година заради отсутност поради боледување или повреда, породилен одмор или одмор за нега и чување на дете, работникот има право да го искористи до 30 јуни идната календарска година.
Исто така работникот има право два дена од годишниот одмор да ги искористи во денови коишто самиот ќе ги определи, ако тоа посериозно не го загрозува работниот процес, за што мора да го извести работодавачот најдоцна три работни дена пред користењето
Според трудовото законодавство, работникот кој користел боледување, или пак работничка која била на породилно отсуство имаат право да го искористат во целост годишниот одмор, доколку не го искористиле за време на боледувањето или за време на породилното отсуство.
Клучен е членот 141, ставот 4 од Законот за работните односи, согласно кој секој вработен кој користел отсуство заради боледување или породилен одмор (отсуство) има право да го искористи неискористениот годишен одмор најдоцна до 30 јуни следната година. Ова право не може да се ограничи со ниту еден акт или одлука
Законот за работните односи ја предвидува можноста за суспензија на работник до донесување на одлука за отказ на договорот за вработување. Согласно член 83 од Законот за работните односи, по оцена на работодавачот, со писмен налог на овластеното лице кај работодавачот, работникот се отстранува од кај работодавачот во следните случаи:
– работникот со своето присуство кај работодавачот го загрозува животот или здравјето на работниците или други лица или се оштетуваат средства од поголема вредност;
– присуството на работникот кај работодавачот штетно ќе се одразува врз работењето кај работодавачот;
– присуството на работникот оневозможува утврдување на одговорноста за повреда на работните обврски и
– кога против работникот е покрената кривична постапка од надлежен орган за кривично дело сторено на работа или во врска со работата.
За време на суспензијата до донесување на одлука за отказ на договорот за вработување, работодавачот на работникот е должен му исплаќа надоместок во висина од 50% на платата на работникот коj ја примил претходниот месец.
Доколку работодавачот донесе одлука за отстранување од кај работодавачот, работникот има право на приговор до органот на управување или работодавачот.
Приговорот се поднесува во рок од осум дена од денот на добивање на одлуката, а одлуката по приговорот се донесува во рок од осум дена од денот на поднесувањето на приговорот.
На барање на работникот синдикатот може да го застапува работникот во постапката по приговор.
Приговорот против одлуката за отстранување од кај работодавачот, не ја задржува од извршување одлуката за отказ, односно писмениот налог.
Во случај кога не е донесена одлука по приговорот или кога работникот не е задоволен со одлуката донесена по приговорот, има право да поведе спор пред надлежниот суд во рок од 15 дена.
Механизам на пренесување на даночна обврска значи дека обврската за пресметување, пријавување и плаќање на данок на додадена вредност ја има примателот на прометот на добра и услуги. Вршителот на прометот нема обврска за пресметување, пријавување и плаќање на данокот на додадена вредност, односно истата се пренесува на примателот на прометот.
Согласно принципот на оданочување со ДДВ при примена на механизамот за пренесување на даночна обврска (Reverse Charge механизмот), вршителот на прометот кој е регистриран за целите на ДДВ издава фактура кон примателот на прометот во која не пресметува ДДВ.
Примателот на прометот врши плаќање на фактурата за примениот промет без износот на ДДВ. Примателот на прометот сам пресметува ДДВ и врши уплата на ДДВ во Буџетот на Република Северна Македонија.
Механизмот на пренесување на даночната обврска се применува кај прометот на добра и услуги поврзани со:
–градење, вклучувајќи одржување, реконструкција и отстранување на градби или нивни делови, кога примател на прометот е инвеститорот, а вршителот на прометот е изведувачот на работите, и во случај кога примател на прометот е изведувачот, а вршител на прометот е подизведувачот на работите;
–прометот со употребен материјал и употребен материјал кој не може повторно да се користи во иста состојба, отпад, индустриски и неиндустриски отпадни материјали, отпаден материјал кој може да се рециклира, делумно преработен отпад; и
–пренос на движен и недвижен имот во постапка на присилна наплата согласно Законот за даночна постапка и во постапка за присилно извршување согласно со Законот за извршување, кога доверителот се стекнува со доброто.
За примена на механизмот на пренесување на даночната обврска треба да бидат исполнети следните услови:
–Прометот треба да е извршен помеѓу даночни обврзници кои се регистрирани за целите на ДДВ во Република Северна Македонија и
–Видот на прометот врз кој се применува механизмот на пренесување на даночната обврска треба да е дефиниран во Одлуката за определување на добрата и услугите за кои даночен должник е даночниот обврзник кон кого е извршен прометот од страна на друг даночен обврзник.
При промет на добра во постапка на присилна наплата, односно во постапката за присилно извршување, во случај кога должникот и доверителот се регистрирани за целите на ДДВ и доверителот се стекнува со доброто, се применува механизмот на пренесување на даночната обврска (Reverse charge механизамот).
Вршителот на прометот има обврска да достави Извештај за извршени промети на добра и услуги за кои даночен должник е даночниот обврзник кон кого е извршен прометот (ДДВ-ИПДО). Извештајот се доставува со ДДВ-пријавата (образец “ДДВ-04“), за прометите извршени во соодветниот даночен период за кој се однесува ДДВ-пријавата, по електронски пат преку http://etax.ujp.gov.mk.
Даночниот обврзник кој прима промети на добра и услуги, за кој е даночен должник има обврска да достави „Извештај за примените промети на добра и услуги за кои даночен должник е даночниот обрзник примателот на прометот (образец ДДВ-ИПДО/П). Извештајот се доставува со пријавата ДДВ-04, за прометите извршени во соодветниот даночен период за кој се однесува ДДВ-пријавата по електронски пат преку http://etax.ujp.gov.mk
Вршителот на прометот на кој се применува механизмот на пренесување на даночната обврска во полето 11 од ДДВ-04 пријавата го внесува износот на прометот извршен во земјата за кој данокот го пресметува примателот на прометот. Вршителот на прометот ќе има право на одбивка на претходен данок за влезните исполнувања со исполнување на законските услови и влезниот промет за кој има право на одбивка на претходен данок го искажува во полињата 21 и 27 од ДДВ-04 пријавата.
Примателот на прометот има обврска да го пресмета данокот на додадена вредност и да го искаже во полињата 16, 17, 18 и 19 од ДДВ-04 од пријавата, зависно од применетата даночна стапка за ДДВ. Во полињата 16 и 18 од ДДВ-04 пријавата треба да се внесе износот на прометот извршен во земјата за кој данокот на додадена вредност го пресметува примателот на прометот на кој се применува механизмот на пренесување на даночната обврска, а кој се оданочува по општа/повластена даночна стапка. Во полињата 17 и 19 од ДДВ-04 пријавата се внесува износот на данокот на додадена вредност кој е пресметан од страна на примателот на прометот на кој се применува механизмот на пренесување на даночната обврска по општа/ повластена даночна стапка.
Даночниот обврзник-примател на прометот со исполнување на законските услови ќе има право на одбивка на претходниот данок при што влезниот промет го искажува на полето 25, а пресметаниот ДДВ го искажува како претходен данок за одбивка во полето 26 од ДДВ-04 пријавата.